Deprem ve sonrası ruh sağlığımız

Geçtiğimiz gün Kahramanmaraş’ta meydana gelen ve çevredeki 10 ili etkileyen deprem çok büyük felakete yol açtı. Enkaz altında kalan vatandaşlarımız ekipler tarafından çıkarılmaya çalışılırken, ülkenin dört bir yanından bölgeye yardım seferberliği başladı. Öte yandan tüm Türkiye’yi derinden etkileyen deprem felaketi sonrası, Psikolog Ceren Kılıçlı Çetin  “Deprem ve sonrası ruh sağlığımız” isimli bir yazı kaleme aldı.  

İşte o yazı;

      Deprem, oluşturduğu yapısal yıkımın yanı sıra, insanların hayatlarını derinden etkileyen ve ciddi psikolojik tepkiler yaratan bir doğa felaketidir.

     Deprem ve sonrasında kişilerin verdiği tepkiler;

• Olayın şiddeti
• Mağdurların kişilik yapıları
• Toplumsal değerler
• Geçmiş deneyimler sebebiyle farklılıklar gösterir.

     Deprem gibi yaşamı tehdit eden beklenmedik olaylar karşısında, insan beyni, anında iki tür tepki verir; tehlikenin değerlendirmesini yapmak ve tehditten korunmak. Bu tehdit kişide ‘’Savaş ya da Kaç’’ yanıtı yaratır. Tehlikeden kurtulmak için ortaya çıkan bir dizi fizyolojik değişim sonucunda kişide;

• Kalp atımı ve soluk alıp verme hızının artması
• Kas gerginliği
• Korku
• Şaşkınlık içinde olanlara inanamama hali
• Uyuşma hissi
• Terleme
• Titreme ve bulantı gibi belirtiler ortaya çıkar.

     Tehdit ortadan kalktıktan sonra ise, yaşanan zorlu sürecin, insanın duygu ve düşünce dünyasına ve yaşamının anlamına yaptığı etkiyle baş edebilme sorunu ortaya çıkar.

Deprem Sonrası İnsan Psikolojisi

     Deprem sonrası psikolojik tepkiler arasında zihin bulanıklığı, korku, keder, suçluluk ve öfke gibi güçlü zihinsel ve duygusal durumlara rastlanabilir. Uyku ve odaklanma sorunları ortaya çıkabilir. Yaşananlar zihinde sürekli canlanabilir.

     İnsanların büyük çoğunluğu, dünyayı güvenli bir yer olarak kabul eder ve yakınlarındaki insanların birdenbire ölebileceği düşüncesini taşımazlar. Bu güven ve inanç, ömür boyunca yavaş yavaş inşa edildiğinden, ortaya çıkan ani değişime aynı hızla uyum gösterebilmek ruh sağlığı için çok zordur.

Depremden Etkilenen Kişilere Nasıl Yardımcı Olunmalı?

     İnsanların travmayla başa çıkmalarına yardımcı olacak standart bir yöntem yoktur. Ancak depremin hemen sonrasında yapılacak psikolojik ilk yardımda kişiye yaklaşımda dikkat edilmesi gerekenler vardır:

• Yaşadıklarını ve duygularını rahatça belirtme olanağı vermek
• İhtiyaç ve kaygıları belirlemek
• Zihinsel ve bedensel rahatlama ve dinlenmeye olanak sağlamak
• Travmanın yaratabileceği duygusal sorunlar konusunda aydınlatıcı bilgiler sunmak
• Konuşmak istemediği takdirde zorlamamak, arzu ettiği bir zamanda duygu ve deneyimini paylaşabileceğini bildirmek
• Konuşulduğunda, kişinin yaşadıklarını önemsizleştiren, deneyimini anlatmasına ve yaşamasına izin vermeyen, duyguları bastırmaya teşvik eden yorumlardan kaçınmak
• Bilgi edinme, hizmetlere ve sosyal desteklere ulaşmaları için yardım sağlamak
• İnsanların temel ihtiyaçlarını karşılamalarına yardımcı olmak (gıda, su, bilgi alma gibi)

    *Travma, kişinin yaşamını yeniden düzenleme konusundaki motivasyonunu kırmış olsa da, çaba sarf etmenin öneminin kavranması, psikolojik iyileşme açısından çok önemlidir.

Depremden Etkilenen Siz iseniz Kendinizi Daha İyi Hissetmek İçin Neler Yapabilirsiniz?

• Tramvaya bağlı fizyolojik belirtiler yaşıyorsanız (terleme, çarpıntısı, nefes almada zorluk) bunların normal olduğunu kendinize hatırlatın. Gevşeme ve derin nefes egzersizleri uygulayın
• Duygu ve düşüncelerinizi sizi dinleyebilecek olan çevrenizdekiler ile konuşun
• Deprem ile ilgili görüntülere maruz kalmamaya çalışın
• İlk günlerde uykusuzluk, iştahsızlık, bir şey yapmak istememe, halsizlik, çaresizlik, umutsuzluk hisleri olağandır. Bu nedenle sakinleştirici/yatıştırıcı ilaç ya da alkol kullanmayın, uykunuz günler içinde düzelecektir
• Öz bakımınıza özen gösterin; size iyi gelen şeyleri yapmaya çalışın.

Çocuklarda Deprem Psikolojisi

     Çocuklar depremden sonra; huzursuz ve ajite davranışlar, konuşmama ya da duygusal tepkilerinde azalma, donukluk, dalgınlık veya tam tersine olaya ilgisiz davranma, oyun oynama, şarkı söyleme gibi davranışlar, öfke nöbetleri, uyku sorunları, korkunç rüyalar görme ve ağlayarak uyanma, kaybettiği kişinin hayaletini gördüğünü söyleme, arkadaşlarıyla beraber olma ve oyun isteğinin azalması, bebeksi davranışlar, dikkat bozukluğu, büyüklere aşırı bağımlılık geliştirme, yatak ıslatma görülebilir.

Depremden Etkilenen Çocuklara Yardımcı Olmak için Yapılması gerekenler;

• Çocukların en temel ihtiyacı kendilerinin ve sizin güvende olduğunu hissetmektir. Çocuklarınızı yanınızda tutun, beslenme, barınma, ilgi ihtiyaçlarını siz karşılayın.
• Çocuklarınızın yanında ya da çocuklarınızla dehşet verici olaylara ilişkin detayları konuşmayın ve deprem ile ilgili görüntülere maruz kalmalarını engelleyin
• Çocuklarınıza karşı sakin, güven verici, tutarlı bir tutum içinde olun
• Çocuklarınıza bol bol temas edin (sarılın, elini tutun, öpün)
• Çocuklarınıza yaşlarına uygun ve yapabilecekleri işler ve sorumluluklar verin.
• Deprem esnasında yaşadıklarını anlatması, oyunlaştırması ve resim etmesi yönünde ona destek verin (istemiyorsa zorlamayın)
• Ağlamalarına engel olmayın, yaşadıklarının son derece doğal olduğunu, bir hastalık olmadığını anlatın
• Endişe ve korkularını dinleyin ve yargılamadan, empatik bir şekilde cevaplayın
• Okul öncesi dönem çocuklarında kötü olaya onların sebep olduğuna dair düşünceler olabilir, kesin olarak onların suçu olmadığını ifade edin.
• Çocuklarınızı rahatlatmak için “Geçti” ya da “Bir şey olmaz” demek yerine olası depremlerde yapması gerekenler konusunda bilgi verin.